POWSTANIE STYCZNIOWE 1863 r. |
||||
| * HISTORIA |
||||
| * SPIS < STRONA
GŁÓWNA
< NOWOŚCI |
||||
|
||||
 |
||||
POWSTANIE STYCZNIOWE 1863 r. |
||||
| * HISTORIA |
||||
| * SPIS < STRONA
GŁÓWNA
< NOWOŚCI |
||||
|
||||
|
||||
 |
Za wybuch Powstania Styczniowego przyjmuje się noc z 22/23 stycznia 1863 roku. Na jego czele stanął Ludwik Mierosławski. Wszystko zaczęło się w Warszawie, gdzie młodzież w obawie przed poborem do wojska carskiego, zaczęła masowo uciekać do okolicznych lasów. Mieroszewski kończy swą kampanię, po rozbiciu jego bardzo słabo uzbrojonego oddziału, pod Krzywosądem. Walczy jeszcze Apolinary Kurowski w okolicach Kielc, a w Sandomierzu Dionizy Czachowski, oczekujący na obiecane poparcie powstania z Francji. |
|||
|
Już w 1862 roku pojawiają się w Dąbrowie spiskowcy, wspierani przez robotników. Zła sytuacja gospodarcza, sprzyja bezrobociu. Zamykane są kolejne zakłady. Wygaszono piece huty cynku "Konstanty". Narasta niezadowolenie i chęć utworzenia powstania. W nocy z 1/2-go lutego 1863 roku, pojawiają się w Dąbrowie i Sosnowcu oddziały Apolinarego Kurowskiego, w celu zarekwirowania pieniędzy z kasy rządowej. 4-go lutego przybywają do Dąbrowy kolejne oddziały pod komendą Młochowskiego. Stoczył walkę z oddziałami straży rosyjskiej w okolicach Gołonoga. 5-go lutego 1863 roku Apolinary Kurowski na czele swojego oddziału, który wówczas liczył 150 osób, wraz z 50-cioma kosynierami Teodora Cieszkowskiego, wyruszyli ze Sławkowa do Maczek. Rosyjska załoga dworca w Maczkach, gdy tylko dowiedziała się o wymarszu powstańców, uciekła już dzień wcześniej. Zdobycznym pociągiem składającym się z dwóch lokomotyw i dziesięciu wagonów, przejechano przez Ząbkowice i Dąbrowę do Sosnowic (Sosnowiec). |
|||
|
Moskale zabarykadowali się w budynku dworca kolejowego. Zostali otoczeni przez oddziały piechoty powstańczej. Po długim ostrzale do ataku przystąpili kosynierzy. Dworzec został zdobyty. W walkach został ranny w rękę Teodor Cieszkowski. Zabrano duże ilości składowanych tam tytoniów i ołowiu oraz znaczną kwotę rubli w srebrze. Oddział Kurowskiego wrócił po akcji do Dąbrowy, gdzie została urządzona kwatera w mieszkaniu Józefa Patrycego Cieszkowskiego. Oddziały miały własnych kapelanów, którzy przybyli tu z różnych części Królestwa. Kapelanem oddziału Kurowskiego był ksiądz bernardyn Serafin Szulc. W oddziałach Teodora Cieszkowskiego funkcję kapelana pełnił zakonnik Bonawentura Mańkowski. |
|||
|
W Dąbrowie koszary dla wojsk powstańczych urządzono w hucie cynku "Konstanty". Pomocy udzielał im naczelny mechanik, Bolesław Holtz. W hucie próbowano odlewać armaty, odkuwano kosy i naprawiano broń. Próbowano odlewać armatki. Z ośmiu sztuk próbę ognia wytrzymały tylko dwie. Kurowski podzielił zdobyte w Sosnowcu pieniądze. Za połowę zakupił u będzińskich żydów po obniżonej cenie zapas kożuchów, butów oraz inne niezbędne wyposażenie. Żydzi zebrali wśród siebie kwotę 10-u tysięcy polskich złotych, które przekazali dowódcy wojsk powstańczych. Teodor Cieszkowski za udział w walce został mianowany pułkownikiem. Pozostał w Dąbrowie z powodu poniesionych ran, pełniąc funkcję komendanta tego obszaru. Zorganizował nowy oddział złożony z 200 ochotników. Dwudniowy pobyt oddziału Kurowskiego w Dąbrowie, zakończyła uroczysta msza polowa z udziałem mieszkańców i miejscowej orkiestry górniczej. Przy dźwiękach mazurka "Jeszcze Polska nie zginęła", pomaszerowano w kierunku Sławkowa i Olkusza. Na czele kroczyła jednolicie umundurowana orkiestra, której członkowie wzięli później udział w powstańczych potyczkach. |
|||
   |
Przegrana bitwa pod Miechowem sprawiła, że kapelan Szulc zmuszony był udać się do Dąbrowy po pomoc. Napotkał Teodora Cieszkowskiego, zmierzającego do Krakowa po dalsze instrukcje. Po dwóch dniach obaj szczęśliwie dotarli do Dąbrowy. Nocą z 28 lutego na 1 marca 1863 roku, Moskale napadli na odpoczywający oddział powstańców w Mrzygłodzie. Powstańcy bronili się skutecznie przez prawie cztery godziny. Wieczorem Cieszkowski wysłał kilku żołnierzy w okolice Myszkowa, by uszkodzili most kolejowy. Rosjanie widząc na swoim zapleczu polskich żołnierzy, nie znając ich liczebności opuścili swoje posterunki. Kapelan oddziału T. Cieszkowskiego, Bonawentura Mańkowski, zginął w bitwie pod Łazami 22 marca 1863 roku. Prawdopodobnie było to jedno z miejsc wielu potyczek, jakie stoczyli Dąbrowiacy. Z Będzina, do kaplicy pw. Św. Marka przy Czarnej Drodze, dojeżdżał ksiądz Czarniecki. Przypisuje mu się przebudowę kaplicy z drewnianej na murowaną, po zakończeniu powstania styczniowego. Między Tuczną Babą a Bugajem zerwano torowiska linii kolejowej warszawsko - wiedeńskiej. Ten akt upamiętnia kaplica domkowa. To w tym miejscu mieli wypoczywać powstańcy po akcji. W kwietniu 1863 roku płk Teodor Cieszkowski dysponujący 28 osobowym oddziałem konnym walczył z przeważającymi siłami wroga pod Borzęcinem. W Leśniakach dostaje się w ręce rosyjskich żołdaków, ginąc w nieludzkich męczarniach. Pułkownik Dionizy Czachowski, jako szef sztabu i dowódca batalionu w zgrupowaniu gen. M. Langiewicza, walczył pod Małogoszczą, Pieskową Skałą, Chrobrzem i Grochowiskami. Jesienią 1863 roku dowodził powstańczymi oddziałami w Kieleckiem i Lubelskiem. Zginął na polu walki pod Krępą. |
|||
   |
Zaniepokojony porażkami powstańczymi w Zagłębiu Dąbrowskim Rząd Narodowy w Krakowie, skierował w te strony wojska powstańcze w sile 500 ludzi pod dowództwem pułkownika Miniewskiego. W ich składzie był oddział włoski tzw. "Garibaldczyków" pod komendą pułkownika Francesco Nullo. Nocą z 3-go na 4-go maja 1863 roku wkroczono w okolice wsi Krzykawa. Dworek we wsi stał się świadkiem zmagań wojennych. 5-go maja 1863 roku doszło na leśnej polanie niedaleko dworku do starcia wojsk Miniewskiego z licznym i dobrze uzbrojonym wojskiem rosyjskim. W trakcie bitwy trafiony kulą w serce, poległ pułkownik Nullo. Pamiętną bitwę utrwalił na płótnie Juliusz Kossak, a kopia tego obrazu znajduje się we wspomnianym dworku. Mogiła pułkownika F. Nullo, który oddał życie za wolność naszej Ojczyzny, znajduje się na starym cmentarzu w Olkuszu. Po przegranej bitwie 7-go maja 1863 roku pod Szycami, nie próbowano już odzyskiwać terenów tej części Kongresówki. 28 maja 1863 roku zawitał do Dąbrowy jeden z ostatnich oddziałów powstańczych. Walki prowadzono jeszcze w południowo - wschodnich rejonach województwa krakowskiego, ale w Zagłębiu to już nie było możliwe. |
|||
|
Po klęsce powstania nastąpiły represje carskie. Surowo rozprawiano się z powstańcami. Polaków zwalniano ze wszystkich urzędów, a w szkołach panował język rosyjski. Górnicy dąbrowscy zostali pozbawieni orkiestry dętej. Podziemia budynku inżyniera górniczego przy narożniku ulicy Klubowej od strony kościoła p.w. św. Barbary, służyły za katownię. Ciała pomordowanych złożono w mogile w kolonii Chechłówka. |
|||
    |
Więzienie carskie w Chęcinach w kontekście Zagłębia Dąbrowskiego Okres zaboru rosyjskiego był dla Zagłębia Dąbrowskiego także czasem w którym zaborcy wprowadzili wobec tutejszej ludności różne formy represji a wśród nich najdotkliwszą stało się więziennictwo. Niewątpliwie losy co najmniej kilkunastu mieszkańców obecnej Dąbrowy Górniczej związane zostały z więzieniem o zaostrzonym rygorze w Chęcinach. 11 listopada 1817 r. car Aleksander I swym dekretem nakazał franciszkanom w Chęcinach opuszczenie klasztoru i powołał w nim nowe więzienie. W oknach klasztoru wstawiono kraty a dębowe drzwi do kościoła obito blachą. Nawę kościoła klasztornego pw. Matki Boskiej Wniebowziętej przepołowiono drewnianym stropem, utworzono na nim dwa poziomy drewnianych klatek dla więźniów. Nazywano je ''kaźniami letnimi'', gdyż we wnętrzu kościoła panował nieustający przenikliwy chłód, wilgoć i przeciąg. Biorąc pod uwagę, że przebywający tam więźniowie otrzymywali obrzydliwe papkowate jedzenie, brakowało bieżącej wody oraz węzła sanitarnego, spali na słomianych siennikach położonych na betonowych posadzkach lub umieszczonych wewnątrz klatek a wszystko to po to by powodować szybką utratę zdrowia a często śmierć. ''Kaźnie letnie'' zaczęły bardzo szybko zapełniać się więźniami. Osadzani w nich byli przywożeni z terenu Guberni Radomskiej a po zmianie administracyjnej Guberni Kieleckiej działacze niepodległościowi, uczestnicy powstań, ruchu robotniczego z lat 1905-1907 i wielu innych. Pozostałe cele więzienne umieszczone były w zachodniej części klasztoru, przebywali w nich głównie więźniowie z Chęcin i okolic. Władze więzienne bardzo dbały ,aby więźniowie z okolic Chęcin nie mieli żadnego kontaktu z więźniami przebywającymi w budynku kościoła w tzw. ''kaźniach letnich'' Prawdopodobnie chodziło o to aby utrzymać w tajemnicy bestialski sposób w jaki traktowano więźniów politycznych przywożonych z poza Chęcin. W skutek rozstrzelania pod murem klasztornym w pobliżu, którego znaleziono masową mogiłę oraz w skutek zgonów w ''kaźniach letnich'' życie straciło ok. 150 więźniów. Jako że w okresie opuszczenia więzienia w czasie I wojny światowej Rosjanie wywieźli bądź zniszczyli dokumentację więzienną nie udało odtworzyć się rzetelnej liczby ani personaliów więźniów. Przypadkowe odkrycia zapisów w Księgach Parafialnych są właściwie jedyną wiedzą o przebywających w Chęcinach więźniach z tego okresu. Z zapisu w księdze parafialnej Sławkowa z czerwca 1866 r. sporządzonego przez ks. Wincentego Niedzielskiego dowiadujemy się iż w Chęcinach pod sądem przebywał Marcin Koziak z Okradzionowa syn Jacka i Marianny z Bajdów. Dowiadujemy się również iż w 1869 r zmarł po opuszczeniu więzienia w wieku 44 lat. Prawdopodobnie był ofiarą represji popowstańczych, gdyż śledztwa dotyczące Powstania Styczniowego ciągnęły się jeszcze kilka lat po zaprzestaniu działań na polach bitew. W lutym 1863 r po bitwie pod Małogoszczą trafiło do chęcińskiego więzienia 67. powstańców pojmanych na polu bitwy. W księdze parafialnej Chęcin ks. Tomasz Batorski odnotował dziesięć zgonów a wśród nich jest zapis mówiący, że w Domu Badań w Chęcinach zmarł Piotr Sokół syn Antoniego zmarłego i Franciszki zamieszkałej w Strzemieszycach Małych w gminie Dąbrowa. Obecność Piotra Sokoła w chęcińskiej katowni jest wiązana z bitwą pod Małogoszczą. Nie wiadomo dokładnie ilu mieszkańców z terenów wchodzących dziś administracyjnie w obszar miasta Dąbrowy Górniczej było poddanych za swe poglądy i działalność niepodległościową eksterminacji w chęcińskim więzieniu. Więzienie to choć na pozór było zwyczajnym więzieniem w Guberni Radomskiej a później Guberni Kieleckiej (takich jak wiele innych więzień na tym terenie) w praktyce było miejscem kaźni dla wielu patriotów przywożonych tam z poza najbliższego terenu Chęcin. Na chęcińskim cmentarzu znajduje się bezimienna mogiła Powstańców Styczniowych pomordowanych w 1863 r w Klasztorze Franciszkanów. Można twierdzić z dużym prawdopodobieństwem iż w mogile tej pochowany jest także Piotr Sokół. Jakie tajemnice skrywa jeszcze w sobie carskie więzienie w Chęcinach tego raczej nie dowiemy się nigdy. Dokumentacja z tego okresu jest wiedzą, którą wraz z sobą zabrał rosyjski zaborca pozostawiając za sobą anonimowe mogiły pomordowanych więźniów. Fot.
1 Wnętrze kościoła, który zamieniono na tzw.
"Kaźnie Letnie"
|
|||
aktualizacja: czwartek, 22 maj 2014. 
Wszystkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie i powielanie
wyłącznie za zezwoleniem autora.
