-

Wielka Encyklopedya Powszechna z roku 1895.
		* HISTORIA < ENCYKLOPEDIE O DG
		* SPIS < STRONA GŁÓWNA < NOWOŚCI
			|: Dąbrowa |: Kopalnie węgla |: Przemysł metalurgiczny
	_

		DĄBROWA
		Dąbrowa dla odróżnienia od wielu innych "Górniczą" zwana, osada w guberni Piotrkowskiej, pow. Będzińskim, w lewym dorzeczu Czarnej Przemszy, która o 4 wiorsty na zachód przepływa pod Będzinem. Osada ta zajmuje obszerną kotlinę, otoczoną dokoła wyniosłościami, z pomiędzy których wyodrębniają się samodzielne góry: Gołonóg i Grodziec, obie z kościołami na ich szczycie wzniesionemi. Ogólna powierzchnia Dąbrowy, w jej najrozleglejszem pojęciu, wynosi około 6 wiorst kwadratowych i składa się z kilku dzielnic, jako to: Starej Dąbrowy, Huty Bankowej, koloni Reden, koloni Marceli, koloni Ksawery i paru innych nomenklatur. Najdawniejszą osadą jest wieś Stara Dąbrowa, która należała niegdyś do księstwa Siewierskiego; ma ona i dziś charakter wsi, a w każdym razie różni się bardzo od pozostałych części. Kolonia Reden wzięła swe nazwisko od Redena, dyrektora górnictwa, gdy w r. 1796 ta część kraju przyłączona została do Prus, i gdy po otworzeniu kopalni węgla wznosić się zaczęła kolonia fabryczna. Huta Bankowa i kolonia Ksawery powstały w epoce, kiedy górnictwo zostawało pod zarządem ówczesnego Banku Polskiego, mianowicie między r. 1835 a 1842. Rozwój Dąbrowy był zawsze w ścisłym związku z rozwojem kopalni węgla kamiennego oraz fabryk przemysłu metalurgicznego.W owym czasie, kiedy sztab geometrów rządowych przy byłej Komissyi Skarbu królestwa Polskiego zajmował się urządzeniem włościan rządowych, Dąbrowa ani skolonizowaną, ani uregulowaną nie była: ówczesny rząd królestwa Polskiego wydzielił pewną część ziemi pod swoje kopalnie, a włościan pozostawił tam, gdzie byli; stanowi to głównie dzisiejszą Starą Dąbrowę. Część gruntów starościńskich Będzina, oraz tych miejskich, które przylegały do Starej Dąbrowy, zostały także użyte przez rząd pod kopalnie. Proces wywłaszczania ziemi na rzecz kopalni trwa dotąd a korzysta z niego głównie towarzystwo Francusko-włoskie. Pomimo, że już za rządów pruskich były w Dąbrowie niejakie fabryki i kopalnie, to właściwy wzrost tej osady rozpoczyna się dopiero z utworzeniem królestwa kongresowego; huty cynkowe powstają w roku 1816, a żelazne w 1836 roku; z drugiej zaś strony rozszerzające się coraz bardziej używanie węgla kamiennego do opału lokomotyw dróg żelaznych, pieców domowych i fabryk dało silny bodziec rozwojowi kopalni, które dziś stanowią najważniejszą gałąź produkcyi Dąbrowy i największą iloć rąk roboczych i motorów mechanicznych zajmują. W obecnym stanie przemysł Dąbrowy przedstawia się jak następuje:
		_
		KOPALNIE WĘGLA
		Największym producentem węgla jest Towarzystwo Francusko-włoskie, dzierżawiące od firmy Riesenkampfa i Plemiannikowa na lat 99, kilka kopalni jako to: "Cieszkowski" (nieczynna, zalana wodą), "Paryż" (to samo, co Łabęcki i Nowo-Łabęcki, tylko na głębszym poziomie) i "Ksawery" (to samo, co Koszeleff, - szyb i kopalnia). Ogółem kopalnie te wyprodukowały węgla w 1893 roku 30046483 pudów, w 1894 21669665 pudów; tak znaczna różnica na niekorzyść ostatniego roku objaśnia się wielkim pożarem, który zniszczył doszczętnie machiny wydobywalne, płóczki, kotłownie itp.na największej kopalni "Paryż". Landerbank austryacki posiada kopalnie "Flora" na gruntach wsi Gołonóg, z dwiema koncessyami "Maciej" w Dąbrowie i "Władysław" w Gołonogu; produkcya "Flory" w roku 1893 wynosiła 6652196 pudów, a w roku 1894 7146226 pudów. Kopalnia "Jan" na gruntach włościan wsi Starej Dąbrowy należała pierwotnie do Łapińskiego, później do Istomina, obecnie do hr. W. Walewskiego; jej produkcya w r. 1893 wynosiła 4394832 pudy, a w 1894 roku 4077432 pudy. Towarzystwo Sosnowieckie kopalni w Dąbrowie nie posiada, dostarcza jednak węgla do tutejszej stacyi drogi żelaznej z szybu "Mortimer" w Zagórzu, za pomocą kolejki napowietrznej, po której przesuwają wózki z węglem. Kompania, złożona z Szewcowa,Derwiza i Pomerancowa, jest dzierżawcą skarbowym okręgu zachodniego na lat 66; dzierżawi ona kopalnie galmanu pod Olkuszem, huty cynkowe pod Będzinem, wszystkie domy rządowe, na koloni Reden, oraz cztery koncessye na kopalnie węgla: "Staszyc", "pod Będzinem","Tadeusz" i "Reden"; ta ostatnia, zgorzała, oddawna jest nieczynna; z pozostałych zaś koncessyj wspomniana kompania dotąd nie korzysta.
		_
		PRZEMYSŁ METALURGICZNY
		Przemysł metalurgiczny reprezentuje przedewszystkim "Huta Bankowa". Jest to towarzystwo bezimienne, dzierżawiące wszystkie zakłady od Riesenkampfa i Plemiannikowa; są tu trzy wielkie piece, fabryka stali Siemens-Martin'a, walcownia relsów stalowych i kopalnianych, walcownia sortowego żelaza, walcownia drutu i blachy, wreszcie odlewnia i warsztaty mechaniczne dla własnego użytku. Do "Huty Bankowej" należa także kolonia "Marceli", położona między Hutą a Starą Dąbrową. Tak zwaną "Dąbrowską fabrykę machin", należącą do Braunsteina, dzierżawi firma Fitzner i Gamper z Sielca pod Sosnowicami. Ogółem przemysł Dąbrowy zatrudnia przeszło 6000 robotników obojej płci i różnego wieku, wartość za produkcyi tak górniczej i hutniczej, jak i metalurgicznej dosięga 9 milionów rubli. Dąbrowa jest siedliskiem urzędu gminy zwanej "Górniczą", która w dniu 1 stycznia 1893 roku liczyła 33023 mieszkańców. Jest to po Radogoszczy (pow. Łódzki, 37945 mieszkańców), najludniejsza gmina w królestwie Polskim; przestrzeń ogólna wynosi 43,6 wiorsty kwadratowej, przeto na wiorstę kwadratową przypada 757.4 głów. Z ogólnej liczby ludności przypada na mężczyzn 17965 i na kobiety 15058 głów; ogromna przewaga ludnoci męskiej, wbrew przecięciowej dla całego kraju, objaśnia się napływem robotników z obcych gmin i z za granicy, gdy bowiem w ludności stałej przeważają, normalnie zresztą, kobiety (6697 mężczyzn, 6930 kobiet), to w niestałej na 11267 mężczyzn jest tylko 8128 kobiet; w liczbie niestałej ludności wyróżniają się obcokrajowcy bardzo znacznym procentem, gdyż przypada ich 9197 na 19395; są to przeważnie Szlązacy. Pod względem wyznań było 28 297 katolików ( 85.7 % ), 192 prawosławnych ( 0.6 % ), 2786 protestantów ( 8.4 % ), 1744 żydów ( 5.3 % ), 4 mahometan. Katolicy należą do dekanatu będzińskiego, dyecezyi Kieleckiej, i mają parafię w miejscu; kościół, wystawiony z cegły przed 20 laty w stylu gotyckim, z dwiema wieżami, okazał się zbyt szczupłym dla tak wielkiej liczby wiernych: ma przeto uledz rozszerzeniu, ku czemu gromadzą już drogą składek potrzebne fundusze; przy kościele wznosi się piętrowa plebania murowana na pomieszczenie proboszcza i dwóch wikarych. Dąbrowa posiada stacyę drogi żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej na odnodze Ząbkowicko-Sosnowieckiej i jest końcowym punktem drogi Iwangrodzko-Dąbrowskiej ( stacja Dąbrowa - Gołonóg ). Jest nadto siedliskiem władz okręgu górniczego zachodniego. Na koloni Reden znajduje się lazaret górniczy św. Barbary z apteką, druga zaś apteka leży przy drodze z Dąbrowy do Będzina. Oprócz dwuklasowej szkoły elementarnej z 4-ma oddziałami w Dąbrowie istnieje założona przed 6-u laty szkoła sztygarów (urzędowo: "Dąbrowska szkoła górnicza"), pod zarządem dyrektora Bryłkina; profesorów etatowych ma trzech ( łącznie z dyrektorem ), zaproszonych zaś do wykładu i płatnych od liczby godzin - sześciu. Przedmiotami obowiązkowymi dla wszystkich uczniów są: religia katolicka, resp. prawosławna, język rosyjski, język polski, arytmetyka, algebra, geometrya, fizyka, chemia, buchalterya, trygonometrya, geodezya, mechanika, teorya materyałów budowlanych, rysunki techniczne, prawo górnicze, pomoc lekarska i zajęcia w warsztatach mechanicznych; kurs 3 i 4-ty dzielą się na dwa oddziały: hutniczy czyli metalurgiczny i górniczy, obejmujący górnictwo właściwe i miernictwo podziemne czyli markszajderyę. Dąbrowa liczy obecnie siedmiu lekarzy wolnopraktykujących i kilku felczerów; hoteli i zajazdów brak zupełny; są tylko tak zwane oberże, a własciwie brudne szynki z pokoikami dla gosci; sklepów i sklepików kilkadziesiąt, głównie na koloniach Reden i Marceli; wyróżnia się wszakże sklep stowarzyszenia spożywczego "Nadzieja", założonego przed 10 laty zbiorowemi siłami i rozwijającego się nader pomyślnie dzięki energii, wytrwałości i dobrej woli osob na jego czele stojacych; świadczą o tem: filie utworzone w Niwce i na koloni Reden, świadczy obrót roczny, dosięgający 386000 rubli ( 1894 ), świadczy wreszcie liczba ośmiuset blisko członków, z których 500 ma prawo głosu. Nader liczna intelligencya tutejsza dla potrzeb życia towarzyskiego założyła klub i obecnie przystępuje do budowy własnego gmachu; w tym celu nabyła grunt od rządu i sposobem udziałowym zamierza wzniesć odpowiedni budynek kosztem 36000 rubli. Z pomiędzy gmachów, oprócz wspomnianego kościoła oraz mnóstwa budowli, służących na pomieszczenie fabryk i ich administracyi, zaznaczyć należy pałac zarządu okręgowego, wystawiony w stylu gotyckim w roku 1842. według planów budowniczego Lancego; mieściło się w nim dawniej biuro rządowych zakładów górniczych i fabrycznych, obecnie zaś szkoła sztygarów, wewnątrz której część sal przerabiają na kaplicę prawosławną.

aktualizacja: środa, 12 listopad 2008.

Wszystkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie i powielanie wyłącznie za zezwoleniem autora.